Επανασύσταση λιμνών

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον διάβασα στην Καθημερινή την επανασύσταση-μερική έστω- της λίμνης Μαυρούδας, στο νομό Θεσσαλονίκης. Μια σπουδαία δουλειά που περατώθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων και φαίνεται πως η όλη προσπάθεια θα έχει συνέχεια, με τις προγραμματιζόμενες επανασυστάσεις στις λίμνες Καλλιπεύκης, Κάρλας και Δράνας.

Συχνά μιλάμε και γράφουμε για τους υγρότοπους που αποξηράνθηκαν, ενέργειες που με τα σημερινά μέτρα μας φαίνονται ακατανόητες και εν πολλοίς είναι. Κατ’ αρχήν όμως θα πρέπει να εξετάσει κανείς τους λόγους για τους οποίους έγιναν οι αποξηράνσεις και να έλθει στο πνεύμα, στις συνθήκες και στις γνώσεις εκείνων των εποχών. Η προσπάθεια του ανθρώπου για την τιθάσευση του υγρού στοιχείου, τον περιορισμό του για την απόκτηση γης και την επ’ ωφελεία χρήση του, ξεκίνησε πριν από χιλιετίες. Οι Άθλοι του Ηρακλή, η πάλη του με τον Αχελώο, συμβολίζουν αυτήν την προσπάθεια του ανθρώπου. Μάλιστα η Κωπαΐδα είχε αποξηρανθεί και κατά την εποχή του χαλκού, από τους Μινύες,. Στους νεότερους χρόνους -με τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους- και περί τα τέλη του 19^ου αιώνα, ξεκίνησαν τα μεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα, πάλι με τη λίμνη Κωπαΐδα και συνεχίστηκαν εντατικά στα μετά την Μικρασιατική Καταστροφή χρόνια. Με σκοπό την παραχώρηση γεωργικής γης στους ακτήμονες, την αποκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής και την αντιμετώπιση των ελωδών πυρετών, που τότε μάστιζαν κυριολεκτικά την Ελλάδα.

Χαρακτηριστική για την Κωπαΐδα είναι η περιγραφή του Γάλλου διπλωμάτη Henri Belle (1874), στο βιβλίο του «Ταξίδι στην Ελλάδα». «…Στην περιοχή της Κωπαΐδας(…) ο πυρετός αποδεκατίζει τον πληθυσμό. Στα τέσσερα παιδιά τα τρία πεθαίνουν από πυρετούς και τα υπόλοιπα συνεχίζουν μια άθλια αρρωστιάρικη ζωή(…) ο χωρικός εξαντλημένος από τον πυρετό που άρπαξε μέσα στα έλη, (…)τρέμοντας την ώρα που θα μπορέσει και πάλι να σκαλίσει το πνιγμένο στη θανατηφόρα μόλυνση έδαφος που του δίνει την τροφή, μα και το θάνατο πριν από τα σαράντα του χρόνια».

Με την αποξήρανση της Κωπαΐδας άλλαξε όχι μόνο την μορφή του αγροτικού τοπίου αλλά και τα οικονομικά της Ελλάδας. Μάλιστα ειπώθηκε, ότι χάρις στην αποξήρανσή της, μεγάλωσε ο στεριανός ελλαδικός χώρος κατά 230.000 στρέμματα.

Η πολιτική αυτή των αποξηράνσεων συνεχίστηκε, με το πρόσχημα συχνά της αποκατάστασης των ακτημόνων, με συνέπεια να απολεσθεί το 70% περίπου των ελληνικών υγροτόπων. Οι αποξηράνσεις που έγιναν ήσαν ολοκληρωτικές, ακολουθήθηκε στην απομάκρυνση του νερού, ένα είδος «τελικής λύσης», ενώ θα μπορούσε να διατηρηθεί τμήμα του υγρότοπου, με τις αξίες του.

Σε ότι αφορά τη λίμνη Καλλιπεύκης ή Ασκουρίδα, ή Νεζερός, αναφερομένη και ως «σκοτεινόχρους οφθαλμός» του Κάτω Ολύμπου, αυτή αποξηράνθηκε το 1912.

Η λιμνοθάλασσα Δράνα, στο Δέλτα του Έβρου, αποξηράνθηκε αυθαίρετα το 1987 από τους αγρότες της περιοχής, με το πρόσχημα της προστασίας των παρακείμενων αγρών τους από την αλάτωση, επειδή επηρεάζονταν από τα υφάλμυρα νερά της λιμνοθάλασσας.

Όσο για την Κάρλα ήταν μια λίμνη ανεξέλεγκτη. Η ανάγκη για προστασία της γεωργικής γης από τις πλημμύρες, τα νερά της που ήταν βεβαρημένα με άλατα και ακατάλληλα για άρδευση, οδήγησαν την πολιτεία στην απόφαση να αποξηράνει τη λίμνη, με σκοπό στη συνέχεια να ακολουθήσει η κατασκευή ταμιευτήρα σε έκταση 64.700 στρεμμάτων, για την αντιμετώπιση των πλημμυρών και την ταμίευση νερού για άρδευση. Με την απομάκρυνση όμως των νερών της λίμνης, οι εκτάσεις που αποκαλύφθηκαν, άνοιξαν τη βουλιμία πολλών, οι οποίοι και πίεσαν την πολιτεία να τις παραχωρήσει σαν γεωργική γη. Η πολιτεία μοιραία ενέδωσε στις πιέσεις, προχώρησε σε προσωρινή διανομή της γης και δεν προχώρησε στην κατασκευή του ταμιευτήρα και των λοιπών έργων. Όλα όμως αυτά αποδείχτηκαν ότι ήταν ένα τραγικό λάθος. Τα εδάφη που αποκαλύφθηκαν ήταν παθογενή και ακατάλληλα για καλλιέργεια. Το μικροκλίμα της περιοχής άλλαξε. Η στάθμη του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής, λόγω των υπεραντλήσεων, έπεσε δραματικά, προκλήθηκε υφαλμύρινση των υδάτων και καθίζηση των εδαφών. Δυσμενείς ήταν και οι επιπτώσεις στην πανίδα και στη χλωρίδα της περιοχής. Για την αντιμετώπιση των δυσμενών αυτών επιπτώσεων και την επαναφορά της οικολογικής ισορροπίας στην περιοχή, η πολιτεία προχώρησε και ολοκλήρωσε πρόσφατα την κατασκευή ταμιευτήρα, εκτάσεως 38.000 στρεμμάτων και αναμένεται η δημιουργία τεχνητών υγροτόπων και η κατασκευή αρδευτικών δικτύων.

Όλως αναίτια και παράλογη ενέργεια και ουσιαστική περιβαλλοντική καταστροφή, αποτελεί η αποξήρανση της λιμνοθάλασσας της Αγουλινίτσας, στην Ηλεία, τα εδάφη που αποκαλύφθηκαν είναι αλατούχα και μειωμένης παραγωγικότητας. Παράλληλα χάθηκε ο μοναδικός αλιευτικός της πλούτος, σε χέλια κυρίως, άλλωστε η ονομασία «Αγουλινίτσα» προέρχεται από την ιταλική λέξη «anguilla» που σημαίνει χέλι, παράλληλα έσπασε ο κρίκος στην αλυσίδα των υγροτόπων της δυτικής Ελλάδας και καλό θα ήταν να επανεξετασθεί η επανασύστασή της.

Απ’ ότι γνωρίζω, ενδιαφέρον υπάρχει για μερική επανασύσταση της άλλοτε λίμνης Ξυνιάδας, στη Φθιώτιδα, προκειμένου να λειτουργήσει και σαν ταμιευτήρας.

Θα πρέπει να επανεξετασθεί η κατά το δυνατό επαναφορά των υγροτοπικών λειτουργιών στη λίμνη των Ιωαννίνων και στα πρώην έλη Λαψίστας. Απώλεια και αυτά στο βωμό της ανάπτυξης, που ήταν ένα λάθος που έγινε από άγνοια.

Αναφέρθηκα στις ανωτέρω περιπτώσεις για να δείξω το μέγεθος της δουλειάς που θα μπορούσε να ακολουθήσει. Τώρα που με τη σημερινή εμπειρία και γνώση, γνωρίζουμε τα λάθη που έγιναν, από τις επιλογές εκείνων των εποχών και να προχωρήσουμε, στο μέτρο πάντα του εφικτού, στην επανασύσταση των χαμένων λιμνών, μια και δεν είναι λίγες οι φωνές εκείνων που το επιθυμούν.